Επιμέλεια: Γιάννα Μυράτ
Τα μουσεία, οι πάλαι ποτέ ήρεμοι τόποι, βρίσκονται τώρα στην πρώτη γραμμή των πολιτιστικών πολέμων, παλεύοντας με τα πιο σύγχρονα διλήμματα: από τη συναίνεση και την καταλληλότητα, μέχρι τα λεηλατημένα τεχνουργήματα και τον τρόπο διαχωρισμού της τέχνης από τον καλλιτέχνη.ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Σιωπηλά, οι ετικέτες ξαναγράφονται, τα δείγματα κρύβονται, οι βιογραφίες επανεκτιμώνται. Τι πρέπει να γίνει, για παράδειγμα, με έναν σημαντικό καλλιτέχνη ενός μουσείου, που –σύμφωνα με τους διαχειριστές του– «φέρεται ότι κακοποίησε σεξουαλικά τις κόρες του»;
Μια τέτοια περίπτωση αφορά στο Ditchling Museum of Art & Craft, στο Ιστ Σάσεξ, που κάποτε ήταν ανεπίσημα γνωστό ως «μουσείο Έρικ Γκιλ», και το οποίο ιδρύθηκε το 1985, τέσσερα χρόνια πριν η σκοτεινή πλευρά του καλλιτέχνη αποκαλυφθεί.
Έκτοτε, τα εγκλήματα του Γκιλ – που περιλαμβάνουν αιμομιξία και κτηνωδία, εξετάζονται κάθε χρόνο, λέει η σκηνοθέτιδα Στεφ Φούλερ.ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
«Υπάρχουν μερικοί άνθρωποι που είτε ακραία πιστεύουν ότι δεν πρέπει να δείξουμε ποτέ το έργο του Γκιλ, είτε πιστεύουν ότι η τέχνη είναι κάτι πιο σημαντικό και η βιογραφία του δεν έχει σημασία. Και, προφανώς, η θέση μας εντοπίζεται μεταξύ αυτών των δύο θέσεων.
Η Φούλερ λέει ότι είναι συμπαθής με τους νεότερους ανθρώπους που «είναι λιγότερο πρόθυμοι να δεχτούν την ιδέα της καλλιτεχνικής ιδιοφυΐας ως υπερίσχυση κάθε είδους προσωπικής συμπεριφοράς». Αλλά εξακολουθεί να είναι αντίθετη στη «διαγραφή ανθρώπων από τα ιστορικά αρχεία».
Το 2020, μετά από σχεδόν 80 χρόνια, το Μουσείο Pitt Rivers του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης αφαίρεσε τη διάσημη συλλογή του με συρρικνωμένα κεφάλια, με ραμμένα χείλη και μάτια, φτιαγμένα από τους λαούς Σουάρ και Άκουαρ της Νότιας Αμερικής.ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Ήταν μέρος μιας απόφασης να αφαιρεθούν και τα 123 αντικείμενα που είναι γνωστό ότι περιείχαν ανθρώπινα λείψανα. Και τον περασμένο μήνα, μια αντιπροσωπεία των Μασάι επισκέφτηκε αυτό που έχει περιγραφεί από ακτιβιστές ως «ένας από τους πιο βίαιους χώρους στην Οξφόρδη».
Οι έξι γυναίκες και οι δύο άντρες συζήτησαν για την τύχη των αντικειμένων που λένε ότι είναι τόσο ιερά, που «θα μπορούσαν να είχαν αποκτηθεί μόνο σκοτώνοντας τους ιδιοκτήτες τους» και ψέκασαν με φυτικά φίλτρα πάνω από τα τεχνουργήματα, ως μέρος του Living Cultures Project του μουσείου.
Το 2022, η Συλλογή Wellcome του Λονδίνου έκλεισε το Medicine Man – μια έκθεση που είχε ξεκινήσει από τα εγκαίνια του μουσείου το 2007. Παρουσίαζε αντικείμενα σχετικά με το φύλο, τη γέννηση και τον θάνατο που συγκέντρωσε ο Χένρι Γουέλκαμ και έκλεισε επειδή διαιωνίστηκε «μια έκδοση του ιατρικού ιστορικού που βασίζεται σχετικά με τις ρατσιστικές, σεξιστικές θεωρίες και γλώσσα».
Ένα μουμιοποιημένο ανδρικό σώμα και ένας πίνακας του 1916 ενός «άρρωστου Αφρικανού» που γονατίζει μπροστά σε έναν λευκό ιεραπόστολο ήταν μεταξύ των αντικειμένων που επιστράφηκαν στην αποθήκη.
Όταν το Μουσείο Hunterian άνοιξε ξανά πέρυσι μετά από έξι χρόνια ανακαίνισης, «το καλύτερο γνωστό ανθρώπινο ανατομικό δείγμα», ο σκελετός των 2,3 μέτρων του «Ιρλανδού Γίγαντα» Τσαρλς Μπερν, έλειπε εμφανώς.
Ο Σκωτσέζος χειρουργός και ανατόμος Τζον Χάντερ που το αγόρασε μετά τον θάνατο του Μπερν, το 1783, σίγουρα δεν είχε την άδεια του. Είχε ζητήσει να ταφεί στη θάλασσα – λέγεται ότι ήταν μια προσπάθεια να αποφευχθεί η απόκτησή του από ανατόμους – και ορισμένοι πιστεύουν ότι ο Χάντερ κατάφερε να αγοράσει το σώμα για 500 λίρες αφού δωροδόκησε έναν νεκροθάφτη για να αλλάξει πτώματα.
Παρόλο που ο σκελετός δεν είναι πλέον σε κοινή θέα, ο Μπερν εξακολουθεί να μένει άταφος ενάντια στην θέληση του.
«Ο σκελετός θα διατηρηθεί καθώς αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της συλλογής Hunterian και θα είναι διαθέσιμος για έρευνα στις συνθήκες της ακρομεγαλίας και του γιγαντισμού», λένε οι διαχειριστές.
Ανάμεσα στα ταραχώδη αντικείμενα είναι μέρος ενός αρσενικού ανθρώπινου εμβρύου που διαμελίστηκε για να δείξει την κάθοδο των όρχεων και τη μήτρα και τον πλακούντα μιας έξι μηνών εγκύου γυναίκας.
Τα μουσεία αντιμετωπίζουν επίσης αυξανόμενες απαιτήσεις για επιστροφή αντικειμένων στις χώρες προέλευσής τους – κυρίως τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Σύμφωνα με έρευνα του Tristram Besterman, πρώην διευθυντή του Μουσείου του Μάντσεστερ και ανεξάρτητου συμβούλου, υπήρξαν τουλάχιστον 29 επαναπατρισμοί μουσείων από το 1961, αλλά μόνο πέντε από αυτά συνέβησαν πριν από το 2003.
«Σε γενικές γραμμές, ανθρώπινα υπολείμματα έχουν καταλήξει σε δυτικά μουσεία χωρίς τη συγκατάθεση είτε του ατόμου είτε της κοινότητας προέλευσης», λέει. «Νομίζω ότι, στο πλήρωμα του χρόνου, η σκόνη θα καθίσει και θα κοιτάξουμε πίσω και θα αναρωτηθούμε, για ποιο πράγμα ήταν όλη αυτή η φασαρία;» Το Βρετανικό Μουσείο, ωστόσο, έχει κρατήσει σταθερά την απόφασή του να κρατήσει και να εκθέσει περισσότερα από 6.000 ανθρώπινα λείψανα, συμπεριλαμβανομένων 140 αιγυπτιακών μούμιων.
Ενώ οι θεματοφύλακες των ακαδημαϊκών συλλογών παλεύουν με τις αναδυόμενες ευαισθησίες, το Littledean Jail, στο Γκλόστερσερ – μια πρώην φυλακή του 18ου αιώνα – είναι τώρα το σπίτι του αυτοαποκαλούμενου “το πιο αμφιλεγόμενο και πολιτικά λανθασμένο μουσείο του Ηνωμένου Βασιλείου”. Στεγάζει τα πάντα, από φωτογραφίες αποκεφαλισμών του Ισλαμικού Κράτους μέχρι ένα αμπαζούρ από ανθρώπινο δέρμα και τα εσώρουχα της Ρόζμαρι Γουέστ.
Ο Άντι Τζόουνς, ο ιδρυτής του, απορρίπτει την ιδέα ότι οι επισκέπτες έρχονται περισσότερο για τον τίτλο παρά για τη διαφώτιση: «Οι επισκέπτες βγαίνουν μορφωμένοι σε πάρα πολλά μέτωπα».
Έχει γίνει φίλος με πολλούς κρατούμενους, συμπεριλαμβανομένου του Τσαρλς Μπρόνσον, ένας από τους μακροβιότερους κρατούμενους του Ηνωμένου Βασιλείου, ο οποίος θέλει να δωρίσει τον εγκέφαλό του στο μουσείο. Ο Τζόουνς επιμένει ότι δεν τους δοξάζει: «Με ενδιαφέρει πολύ η ιστορία σε όλα τα μέτωπα, όχι μόνο τα αναμνηστικά του εγκλήματος. Είμαι σοβαρός συλλέκτης».
Μια πινακίδα στην είσοδο του μουσείου γράφει: «Εάν προσβάλλεστε εύκολα ή έχετε ευαίσθητο χαρακτήρα, μην μπείτε!».
Με πληροφορίες από The Telegraph