Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Οι ανθρώπινοι εγκέφαλοι είναι προϊόντα της Λίθινης Εποχής και η αισθητηριακή υπερφόρτωση της Ψηφιακής Εποχής απειλεί τη φυσική, βέλτιστη λειτουργία αυτής της θεμελιώδους βιολογίας. Ο Richard Cytowic, βραβευμένος νευρολόγος, εξηγεί γιατί ο εγκέφαλός μας αγωνίζεται να ευδοκιμήσει μέσα στο πλήθος των νέων εθιστικών τεχνολογιών και πώς οι σύγχρονες συνήθειες της οθόνης βλάπτουν απίστευτα την ευτυχία και την απόδοση του. Ευτυχώς, η επιστήμη έχει τη δυνατότητα να σπάσει την κατάρα που έχουν ρίξει στις ζωές μας οι ψηφιακές συσκευές.ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Ακολουθούν, πέντε βασικές γνώσεις που ο Cytowic μοιράζεται από το νέο του βιβλίο, Your Stone Age Brain in the Screen Age.
1. Ο εγκέφαλος λειτουργεί εντός ορισμένων ενεργειακών ορίων
Οι σύγχρονοι εγκέφαλοι δεν διαφέρουν από εκείνους των μακρινών προγόνων μας της Λίθινης εποχής. Δεν έχουν εξελιχθεί, ενώ η τεχνολογία έχει αναπτυχθεί εκθετικά, με αποτέλεσμα οι ψηφιακοί περισπασμοί που επιβάλλονται από τη προσήλωση στις οθόνες των κινητών και των λάπτοπ μας, να έχουν βλαβερές συνέπειες στο μυαλό μας. Τα περιθώρια προσοχής έχουν πάει κατά διαβόλου. Οι άνθρωποι λένε: «Είμαι εθισμένος στο τηλέφωνό μου», και μετά περνούν ώρες κάνοντας περιήγηση στο TikTok ή το Instagram, χωρίς να μπορούν να μειώσουν τον χρόνο όσο κι αν λένε ότι το επιθυμούν. Οι περισσότεροι αντιμετωπίζουν λανθασμένα το θεμα ως ζήτημα εξωτερικών δυνάμεων και όχι από την οπτική γωνία της λειτουργίας του εγκεφάλου.ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Θα μπορούσε να το δει κανείς με όρους μηχανικής: Τι κοστίζει σε ενέργεια το να εκτελέσει κάποιος μια συγκεκριμένη πράξη ή να σκεφτεί ένα συγκεκριμένο πράγμα; Καμία δίαιτα, άσκηση ή παζλ Sudoku δεν μπορεί να αυξήσει τη διαθέσιμη ενέργεια στον εγκέφαλο μας. Η δύναμη της θέλησης και ένα φλυτζάνι καφέ είναι επίσης άχρηστα. Εάν δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε τα εγγενή ενεργειακά όρια του εγκεφάλου, τότε πρέπει να δουλέψουμε με αυτό που έχουμε. Η ιδέα ότι τα πουσαπς και οι Pilates μπορούν να ενισχύσουν την εγκεφαλική δύναμη είναι μια φαντασίωση.
Από βιολογικής σκοπιάς, ο εγκέφαλος είναι μια αδηφάγος μαύρη τρύπα. Αντιπροσωπεύει μόνο το 2% του σωματικού βάρους, ωστόσο καταναλώνει το 20% των ημερήσιων θερμίδων που καίμε. Οι περισσότερες πηγαίνουν στη διατήρηση ακέραιων των φυσικών δομών του, ωθώντας ιόντα νατρίου και καλίου στις κυτταρικές μεμβράνες. Λίγες πολύτιμες θερμίδες περισσεύουν για διανοητική εργασία. Γι’ αυτό είμαστε τόσο αργοί στο να κάνουμε πολλαπλές εργασίες συγχρόνως και να αντιμετωπίζουμε την αισθητηριακή υπερφόρτωση. Η υπερφόρτωση της λειτουργικής μνήμης είναι ο λόγος που η προσοχή μας δεν μπορεί να εστιαστεί σε δύο πράγματα ταυτόχρονα.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
2. Η όρεξη των ανθρώπων για διανοητικά σκουπίδια
Οι άνθρωποι έχουν εμμονή με αυτό που βάζουν στο σώμα τους: βιολογικά, vegan, χωρίς γλουτένη, χωρίς τεχνητές χρωστικές. Γιατί δεν είναι τόσο επιλεκτικοί για το τι προσλαμβάνουν μέσω των αισθήσεων; Τα διανοητικά σκουπίδια που καταναλώνουμε είναι αναμφισβήτητα πιο επιβλαβή από ένα περιστασιακό τσίζμπεργκερ και τηγανητές πατάτες. Μερικά άτομα νηστεύουν για θρησκευτικούς ή για λόγους υγείας. Τι θα γινόταν αν ήταν δυνατόν να επιδοθούμε σε μια αισθητηριακή νηστεία για μια μέρα – ή ακόμα και μία ώρα – χωρίς μηνύματα, tweets, βίντεο, email και άλλα ψηφιακά πρόχειρα φαγητά;
Ο εγκέφαλός μας δεν εξελίχθηκε για να αναζητά συνεχή διέγερση – προτιμά πρόσωπο με πρόσωπο κοινωνική δέσμευση. Για ένα μωρό, τίποτα δεν είναι πιο συναρπαστικό από ένα ανθρώπινο πρόσωπο. Κλειδώνει το βλέμμα του επάνω του, το ακολουθει και χαμογελά καθώς οι κόρες του διαστέλλονται. Κάθε γονιός, παππούς και γιαγιά το γνωρίζουν αυτό. Γιατί λοιπόν αποκλείουμε τα πραγματικά μας πρόσωπα ο ένας από τον άλλο με διαμεσολαβητικες εικόνες σε τηλέφωνα και tablet;
Τα χιλιάδες likes, οι ακόλουθοι και οι διαδικτυακές γνωριμίες δεν είναι τίποτα σε σύγκριση με μια στενή σχέση με το άτομο που κάθεται δίπλα μας. Όλοι έχουμε δει ανθρώπους σε κάποια συγκεντρωση, ο καθένας να κοιτάζει μόνος του το κινητό του, αποτυγχάνοντας να αλληλεπιδράσει με το άτομο που βρίσκεται μισό μέτρο διπλα του. Είναι περίεργο το ότι υπάρχει μια επιδημία μοναξιάς;
3. Οι οθόνες προκαλούν εικονικό αυτισμό
Ο εικονικός αυτισμός είναι η ανάπτυξη συμπεριφορών που μοιάζουν με αυτισμό σε κατά τα άλλα φυσιολογικούς νέους που εκτίθενται σε μεγάλες ποσότητες μέσων οθόνης, ειδικά στα παιχνίδια. Ο όρος «εικονικός αυτισμός» εισήχθη το 2018 από τον ψυχίατρο Marius Teodor Zamfir, ο οποίος μελέτησε παιδιά που εκτέθηκαν σε παρατεταμένο χρόνο οθόνης. Αν και οι συμπεριφορές μιμούνται αυτές της διαταραχής του φάσματος του αυτισμού (ΔΑΦ) – αποφυγή επαφής βλέμματος, κοινωνική απόσυρση, καθυστερημένη γλώσσα και μειωμένο παιχνίδι φαντασίας – αυτά τα παιδιά συνήθως αναρρώνουν μόλις μειωθεί δραστικά ή εξαλειφθεί ο χρόνος οθόνης.
Οι νεαροί εγκέφαλοι είναι εύπλαστοι και διαμορφώνονται από το περιβάλλον στο οποίο εκτίθενται. Τα κρίσιμα παράθυρα, ιδιαίτερα κατά τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής, είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη των συνδέσεων στις περιοχές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για την όραση, τη γλώσσα και την κοινωνική γνώση. Οι οθόνες παρεμβαίνουν σε αυτή τη φυσική εξέλιξη ενισχύοντας μονοπάτια που δίνουν προτεραιότητα στην αισθητηριακή ικανοποίηση – όπως γρήγορες αλληλουχίες από εικόνες και ήχους – σε βάρος εκείνων της κοινωνικής και συναισθηματικής νοημοσύνης, της ενσυναίσθησης και της φαντασίας.
4. Οι οθόνες λειτουργούν σαν το παθητικό κάπνισμα
Ακριβώς όπως μάθαμε να προστατεύουμε τον εαυτό μας από τους καπνούς των τσιγάρων, μπορούμε να προφυλαχθούμε από την ανεπιθύμητη έκθεση στην οθόνη. Οι οθόνες παίζουν εκπομπές μαγειρικής ενώ είμαστε στον διάδρομο. Οι διαφημίσεις κατακλύζουν τους σταθμούς του μετρό και τις στάσεις των λεωφορείων. Μπορεί κανείς να θυμηθεί τον καιρό που υπήρχαν ήσυχοι χώροι όπου θα μπορούσε να μείνει μόνος με τις σκέψεις του; Μάλλον όχι. Το να προσπαθείς να μην κοιτάς είναι δύσκολο – αν όχι αδύνατο. Μπορεί να έχει κανείς να σκοτώσει μια ώρα στο αεροδρόμιο, αλλά μια οθόνη στο σαλόνι εκτοξεύει τις τελευταίες ειδήσεις σαν να ήταν κάτι απαραίτητο. Σου τραβάει την προσοχή θέλοντας και μη. Οι οθόνες απαιτούν να τις κοιτας.
Μπορούμε να ανακτήσουμε την προσοχή μας, αλλά χρειάζεται προσπάθεια. Οι οθόνες θα πολλαπλασιάζονται πάντα. Μπορούμε, ωστόσο, να μάθουμε να συνυπάρχουμε μαζί τους, δημιουργώντας ζώνες χωρίς οθόνες και αυξάνοντας την επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο με τους άλλους. Μπορούμε να θέσουμε όρια για το πότε και πού χρησιμοποιούμε τις συσκευές μας, σε ποιους επιτρέπουμε να μας στέλνουν μηνύματα και σε ποιες εταιρείες επιτρέπουμε να μας στέλνουν ειδοποιήσεις. Είναι πιο εύκολο να το πει κανείς παρά να το κάνει, αλλά θα πρέπει να ξεκινήσει από κάπου. Το πιο αποφασιστικό πράγμα που μπορεί να κάνει κανείς είναι να ξεκινήσει και να το διατηρήσει.
5. Τα iPad είναι η χειρότερη μπέιμπι-σίτερ και μια μορφή κακοποίησης των παιδιών
Κάποτε ζούσαμε με έναν αργό ρυθμό σε φυσικό κόσμο με πράσινα περιβάλλοντα. Οι πόροι για τους οποίους κάποτε πολέμησαν οι πρόγονοί μας τώρα μας κατακλύζουν. Η σημερινή τεχνολογία, που υποσχέθηκε να εμπλουτίσει τη ζωή μας, έχει δημιουργηθεί για να κρατά την προσοχή των χρηστών όσο το δυνατόν περισσότερο. Υπάρχουν μόνο 1.440 λεπτά την ημέρα και οι εταιρείες τεχνολογίας παλεύουν αδίστακτα για την προσοχή μας, καθιστώντας δύσκολη την απεμπλοκή μας.
Συνδέοντας ένα βρέφος σε ένα iPad δημιουργούμε έναν πελάτη για μια ζωή. Οι απηυδισμένοι γονείς μπορεί να λένε ότι είναι το μόνο πράγμα που κρατά τα παιδιά ήσυχα, αλλά το iPad είναι η χειρότερη μπέιμπι σίτερ όλων των εποχών. Το να το σπρώχνεις μπροστά σε ένα νήπιο ή να το κρεμάς πάνω από το κρεβάτι του είναι μια μορφή παιδικής κακοποίησης, επειδή κάτι τέτοιο εμποδίζει την ανάπτυξη της κεντρικής τους όρασης.
Η φυσιολογική όραση είναι 20/20, η οπτική οξύτητα ενός νεογέννητου είναι 20/400. Η έγχρωμη όραση γίνεται λειτουργική γύρω στους τέσσερις έως έξι μήνες, όπως και άλλα δίκτυα για την αποκωδικοποίηση της αντιληπτικής πολυπλοκότητας της κίνησης.
Παρά την υπανάπτυκτη όραση τους, τα νεογέννητα είναι οξυδερκή κοινωνικά πλάσματα: το κλείδωμα – με τις κόρες διεσταλμενες – στο πρόσωπο ενός ενήλικα είναι ένα κοινό σημάδι ενδιαφέροντος και ευχαρίστησης που τα κάνει να χαμογελούν. Τα iPad παρεμβαίνουν σε αυτή τη φυσική εξέλιξη. Οι χαρακτήρες της οθόνης δεν μιλούν με ένα παιδί αλλά μάλλον εναντίον του. Δεν παρέχουν κανένα από τα συναισθηματικα, κοινωνικα και γλωσσικα ερεθίσματα που εκπέμπονται όταν ένα παιδί αλληλεπιδρά με έναν πραγματικό γονέα ή έναν πραγματικό παππού και γιαγιά.
Υπάρχουν κρίσιμα παράθυρα μέσα στα δύο πρώτα χρόνια για την ανάπτυξη των περιοχών του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για την όραση, τη γλώσσα και τη συναισθηματική νοημοσύνη, συμπεριλαμβανομένης της Θεωρίας του Νου, η οποία περιλαμβάνει την εκμάθηση του πώς να διαβάζουμε τους άλλους – μια δεξιότητα που αναπτύσσεται πολύ πριν μάθουμε να μιλάμε. Οι οθόνες παρεμβαίνουν στη φυσική ακολουθία ωρίμανσης ενισχύοντας μονοπάτια που δίνουν προτεραιότητα στην άμεση αισθητηριακή ικανοποίηση έναντι των οδών που προορίζονται για αυτό το είδος συναισθηματικής νοημοσύνης.
Πηγή: Fast Company