«Αξίζουν έπαινοι στην Ελλάδα, διότι είναι από τις πρώτες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που συνέταξε Εθνική Στρατηγική για την Κυκλική Οικονομία, που είναι καίριας σημασίας για τη βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας. Η αποφασιστικότητα στην εφαρμογή της Κυκλικής Οικονομίας θα είναι το κλειδί για την επιτυχία της οικονομίας σας. Τώρα είναι η ώρα», τόνισε ο Α’ Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Franz Timmermans, στο βιντεοσκοπημένο μήνυμά του, σήμερα, πρώτη ημέρα των εργασιών του 1ου Forum Κυκλικής Οικονομίας στην Ελλάδα, που διεξάγεται στην Αίγλη Ζαππείου και συνδιοργανώνεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΟΚΕ).
Επίσης, την πολιτική επιλογή της Ελλάδας να θέσει ψηλά στον αναπτυξιακό της σχεδιασμό την Κυκλική Οικονομία εξήρε ο Daniel Calleja, Γενικός Διευθυντής Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μιλώντας για την Κυκλική Ανάπτυξη για την Ελλάδα και την Ευρώπη. «Η Ελλάδα έχει μια μεγάλη ευκαιρία με την Κυκλική Οικονομία και κυρίως την αυτοπεποίθηση να προχωρήσει μπροστά και να επιτύχει. Συνηθίζουμε να λέμε ότι η αρχή είναι το ήμισυ του παντός. Εσείς σήμερα, εδώ, κάνατε το μισό ταξίδι. Είμαι σίγουρος ότι θα είναι ένα απόλυτα επιτυχημένο ταξίδι», επεσήμανε, προσθέτοντας ότι η βιώσιμη ανάπτυξη αποτελεί και μία τεράστια ευκαιρία όχι μόνον προς την κατεύθυνση της διαχείρισης της κλιματικής αλλαγής, αλλά και για την οικονομία, την εργασία, την επιχειρηματικότητα.
Από την πλευρά του, ο Αναπληρωτής Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Σωκράτης Φάμελλος, αφού καλωσόρισε και ευχαρίστησε όλους τους συμμετέχοντες, υπογράμμισε στην εναρκτήρια ομιλία του πως το στοίχημα της βιώσιμης ανάπτυξης είναι να περάσουμε από τα λόγια στην πράξη. Όπως είπε χαρακτηριστικά, «σήμερα σηματοδοτείται το πέρασμα της Ελλάδας στην εποχή της Κυκλικής Οικονομίας. Δεν υπάρχει ανάπτυξη χωρίς περιβάλλον και περιβάλλον χωρίς ανάπτυξη, ούτε ανάπτυξη χωρίς δημιουργία νέου προϊόντος και νέας εργασίας». Επιπλέον, εισήγαγε μια νέα παράμετρο στη συζήτηση για την Κυκλική Οικονομία, αναφέροντας ότι η Κυκλική Οικονομία και η κλιματική αλλαγή θα είναι προαίρεση για τα χρηματοδοτικά εργαλεία του επόμενου στρατηγικού πλαισίου.
Όπως σημείωσε, το Σχέδιο της χώρας περιλαμβάνει δράσεις σε τρεις άξονες: μεταρρυθμίσεις, χρηματοδότηση και γνώση. «Το 1ο Forum Κυκλικής Οικονομίας είναι μόνον η αρχή, καθώς η ενημέρωση θα είναι διαρκής και κάθε χρόνο θα διοργανώνονται διεθνείς συναντήσεις για ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών. Θέλουμε η Κυκλική Οικονομία να είναι το σήμα κατατεθέν, θέλουμε να αποτελέσει σημείο αναφοράς στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο. Δεν υπάρχει άλλο πλάνο επιβίωσης και προκοπής για τον πλανήτη. Η συμμαχία για το κλίμα είναι η προοδευτική συμμαχία για το μέλλον», είπε.
Στην πρώτη ενότητα του Forum τοποθετήθηκαν οι κ. Γ. Βερνίκος, Πρόεδρος της ΟΚΕ Ελλάδας, C. Duran, εκ μέρους του Ισπανικού Υπουργείου Περιβάλλοντος και J. Jonker, Καθηγητής Radbound University Nijmegen.
Στη συνέχεια ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και Υπουργός Οικονομίας και Ανάπτυξης, Γ. Δραγασάκης, έκανε την κεντρική ομιλία με βασικούς άξονες τις νέες πολιτικές και τις χρηματοδοτήσεις για την Κυκλική Οικονομία, ολοκληρώνοντας το πρώτο μέρος της εκδήλωσης.
Στο στρογγυλό τραπέζι του δεύτερου μέρους, που συντόνισε ο Daniel Calleja, με θέμα τις κεντρικές πολιτικές για τη μετάβαση στην Κυκλική Οικονομία, πήραν μέρος, εκτός από τον Αν. ΥΠΕΝ, Σ. Φάμελλο, οι κ. Α. Πιτσιόρλας, Αναπληρωτής Υπουργός Οικονομίας και Ανάπτυξης, Ν. Σαντορινιός, Αναπληρωτής Υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, Κ. Φωτάκης, Αναπληρωτής Υπουργός Έρευνας και Καινοτομίας, Β. Κόκκαλης, Υφυπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Αθ. Σαββάκης, Πρόεδρος Συνδέσμου Βιομηχανιών Ελλάδας, Ευάγγ. Καλούσης, Πρόεδρος Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών Τροφίμων, Β. Γούναρης, Πρόεδρος Συνδέσμου Ελληνικών Χημικών Βιομηχανιών και Ι. Πανιάρας, Πρόεδρος Συμβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη.
Επίσης, παραβρέθηκαν η Κ. Ιγγλέζη, Πρόεδρος της Επιτροπής Περιβάλλοντος της Βουλής, ως εκπρόσωπος του Προέδρου της Βουλής, η Χ. Καφαντάρη, Πρόεδρος της Επιτροπής Παραγωγής και Εμπορίου της Βουλής, ο Ivan Karic, Γενικός Γραμματέας Υπουργείου Περιβάλλοντος Σερβίας, Βουλευτές, μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, καθώς και εκπρόσωποι οικονομικών, κοινωνικών και παραγωγικών φορέων.
Ομιλία του Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης και Υπουργού Οικονομίας & Ανάπτυξης, Γ. Δραγασάκη: «Σχεδιάζουμε τη δεκαετία των μεγάλων παραγωγικών μετασχηματισμών για τη χώρα»
Είναι ιδιαίτερη τιμή που μου δίνετε τη δυνατότητα να απευθυνθώ στο Πρώτο ForumΚυκλικής Οικονομίας.
i. H κυκλική οικονομία κριτήριο για την ποιότητα της ανάπτυξης
Πρόκειται για μια σημαντική πρωτοβουλία. Διότι γίνεται σε μια συγκυρία κατά την οποία απαλλαγμένοι από το καθεστώς των μνημονίων και της βαριάς επιτροπείας είμαστε πλέον σε θέση να ιεραρχήσουμε τις προτεραιότητες και να σχεδιάσουμε το μέλλον μας.
Επίσης, γιατί το θέμα της κυκλικής οικονομίας είναι σημαντικό. Η συζήτηση για την κυκλική οικονομία μας φέρνει στον πυρήνα προβλημάτων που έχουν να κάνουν με τη χρήση των πόρων, την κλιματική αλλαγή, την 4η Βιομηχανική Επανάσταση, τα όρια της εμπορευματοποίησης και τη σημασία των κοινών αγαθών, το ρόλο του κράτους, των αγορών και της κοινωνίας, με όλα όσα συγκροτούν την έννοια και το περιεχόμενο της ανάπτυξης στην εποχή μας.
Μας φέρνει δηλαδή αντιμέτωπους η εν λόγω συζήτηση με κρίσιμα ερωτήματα ως προς το τι ανάπτυξη θέλουμε, τι κοινωνία θέλουμε, ανάπτυξη βιώσιμη και διατηρήσιμη ή ανάπτυξη αποσπασματική και ενδογενώς μη βιώσιμη, που αναπόφευκτα καταλήγει σε κρίσεις και καταστροφές; Ανάπτυξη δίκαιη, που νοιάζεται για τους πολλούς και για το μέλλον ή ανάπτυξη που αδιαφορεί για τις κοινωνικές ανισότητες και το περιβάλλον; Κρίσιμα ερωτήματα και καθόλου αυτονόητες οι απαντήσεις.
Δεν είναι τυχαίο ότι ορισμένοι επερωτούν την ίδια την έννοια της ανάπτυξης και αναφέρονται σε αιτήματα από-ανάπτυξης ή μετα-ανάπτυξης. Δεν θα επεκταθώ σε αυτή τη συζήτηση, αν και περιέχει στοιχεία κριτικής που δεν μπορούν να αγνοηθούν. Περιορίζομαι στη διαπίστωση ότι για τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία χρειάζεται όχι μόνο ισχυρή πολιτική βούληση, χρειάζονται και συγκεκριμένες πολιτικές και θεσμικές προϋποθέσεις. Μεταξύ αυτών και ένας ιδεολογικός ορίζοντας ανοιχτός, που αναγνωρίζει τις νέες προκλήσεις και τολμά να αναζητά νέους δρόμους.
Θα ήθελα λοιπόν σε αυτή την εισαγωγική μου ομιλία να αναφερθώ σύντομα στις αφετηρίες μας, από που δηλαδή ξεκινάμε, στη συνέχεια στο τι κάναμε ως τώρα και τέλος στο τι μπορούμε να ορίσουμε ως προοπτική.
ii. Το μη βιώσιμο παραγωγικό μοντέλο του παρελθόντος υπαίτιο για την κρίση
Είναι προφανές ότι στην Ελλάδα ξεκινάμε από μια αφετηρία αρνητική με την έννοια ότι πριν από τη κρίση είχαμε ένα παραγωγικό υπόδειγμα εξαρτημένο από το δανεισμό, τις εισαγωγές και την κατανάλωση. Ένα μοντέλο που διεύρυνε τις ανισότητες και με ένα κοινωνικό κράτος ελλιπές και αναποτελεσματικό, λόγω της αποσπασματικής και πελατειακής του συγκρότησης. Στο πλαίσιο αυτό, το περιβάλλον αντιμετωπιζόταν ως ένας αναλώσιμος πόρος. Έτσι η οικονομική δραστηριότητα γινόταν συχνά σε βάρος του περιβάλλοντος. Στην Ελλάδα είχαμε, λοιπόν, ένα υπόδειγμα ενδογενώς μη βιώσιμης ανάπτυξης. Για αυτό, άλλωστε, το μοντέλο αυτό χρεοκόπησε. Η ίδια η εμπειρία μας, λοιπόν, δείχνει ότι η ανάπτυξη ερήμην των όρων που διασφαλίζουν τη βιωσιμότητα και τη διατηρησιμότητά της δεν έχει άλλη προοπτική από την αναπόφευκτη κρίση της.
Ενώ όμως η κρίση ανέδειξε την ανάγκη για ένα νέο παραγωγικό υπόδειγμα βιώσιμης και δίκαιης ανάπτυξης, το πρώτο και το δεύτερο μνημόνιο αγνόησαν αυτό το γεγονός ή το κατανόησαν στρεβλά και μονόπλευρα ως ένα πρόβλημα ανταγωνιστικότητας τιμών και όχι διαρθρωτικής βιωσιμότητας και κοινωνικών ανισοτήτων. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό: αναίτια βαθιά και μακρά ύφεση, καταστροφή μεγάλου μέρους του παραγωγικού ιστού, φτωχοποίηση μεγάλου μέρους της μεσαίας τάξης, αύξηση του κινδύνου ακραίας φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού.
Έτσι, ως το 2015 δεν υπήρχαν ούτε η πολιτική βούληση ούτε οι προϋποθέσεις για τη μετάβαση στη κυκλική οικονομία.
iii. Δημιουργώντας τις προϋποθέσεις μετάβασης στην κυκλική οικονομία
Η περίοδος μετά το 2015 αρχίζει με την ισχυρή πολιτική βούληση της νέας κυβέρνησης να προχωρήσει η παραγωγική και οικολογική ανασυγκρότηση του παραγωγικού συστήματος. Και τούτο γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ και οι προοδευτικοί πολίτες που τον στήριξαν είχαν ιδρυτικά και καταστατικά υψηλά στην ατζέντα τους τα ζητήματα του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής. Αλλά δεν υπήρχε ούτε κάποια αναπτυξιακή στρατηγική, ούτε δομημένες πολιτικές ούτε βέβαια υπήρχαν χρηματοδοτικά εργαλεία που να στηρίζουν τις οποίες απόπειρες.
Την περίοδο, συνεπώς, μετά το 2015 μπορούμε να τη χαρακτηρίσουμε ως περίοδο δημιουργίας των προϋποθέσεων για τη μετάβαση στη κυκλική οικονομία.
Με την έξοδο από τα μνημόνια, την κατάργηση του ειδικού καθεστώτος της επιτροπείας, με τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του δημοσίου χρέους και την επανασύνδεση της χώρας με τις διεθνείς αγορές κεφαλαίων με βελτιούμενους όρους, η χώρα ανακτά τους βαθμούς κυριαρχίας και ελευθερίας που είναι αναγκαίοι ώστε να μπορεί να ιεραρχεί τις προτεραιότητες και να χαράσσει τη στρατηγική της.
Τώρα λοιπόν, στη μεταμνημονιακή συνθήκη κεντρική προτεραιότητα είναι όχι η ανάπτυξη γενικώς, με την έννοια της οικονομικής μεγέθυνσης, αλλά η ανάπτυξη μέσα από το μετασχηματισμό του παραγωγικού υποδείγματος στη κατεύθυνση μιας βιώσιμης και δίκαιης ανάπτυξης. Και οργανικό μέρος αυτής της στρατηγικής είναι και η κυκλική οικονομία.
iv. Κυβερνητικές πολιτικές και δράσεις για την κυκλική οικονομία
Πώς όμως θα το κάνουμε αυτό; Αυτό βεβαίως θα συζητηθεί και είμαι βέβαιος ότι θα φωτιστεί στη διάρκεια αυτού του Φόρουμ.
Επιτρέψτε μου να αναφερθώ εν συντομία σε ορισμένες πρωτοβουλίες και δράσεις της κυβέρνησης που ορίζουν το γενικό πλαίσιο.
Θα αναφερθώ πρώτα στο επίπεδο του σχεδιασμού της ανάπτυξης και μετά θα αναφερθώ στα χρηματοδοτικά εργαλεία.
Σε ό,τι αφορά στο σχεδιασμό της ανάπτυξης, θα ήθελα να επισημάνω:
1. Την κατάρτιση της Ολιστικής Αναπτυξιακής Στρατηγικής
Το 2018 η «Εθνική Αναπτυξιακή Στρατηγική για το μέλλον» παίρνει την τελική της μορφή. Και με την ολοκλήρωση των μνημονίων μπαίνει στη φάση της πλήρους υλοποίησης.
Πρέπει να τονίσω στο σημείο αυτό ότι η διαμόρφωση της Αναπτυξιακής Στρατηγικής έγινε παράλληλα με τη διαμόρφωση της Έκθεσης της χώρας μας για τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) του ΟΗΕ. Συνεπώς, η Αναπτυξιακή Στρατηγική είναι εναρμονισμένη με τους ΣΒΑ. Άρα, εμπεριέχει την κυκλική οικονομία, σε όλες τις εκφάνσεις της, ως το δρόμο μέσα από τον οποίο θα πρέπει να επιδιώξουμε τη μεσομακροπρόθεσμη κοινωνικοοικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα των διαθέσιμων πόρων.
2. Στο πλαίσιο της Εθνικής Αναπτυξιακής Στρατηγικής διαμορφώσαμε το πρώτο «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Κυκλική Οικονομία», το οποίο και εγκρίθηκε από το Κυβερνητικό Συμβούλιο Οικονομικής Πολιτικής (ΚΥ.Σ.ΟΙ.Π.) στις αρχές του 2018. Το σχέδιο αυτό είναι συμβατό με το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για την Κυκλική Οικονομία και την Ατζέντα για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη του 2030.
3. Η κυβέρνηση, ακολουθώντας τη συνολική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις απαιτήσεις της Συμφωνίας των Παρισίων, εκπόνησε την «Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή».
Μεταξύ των στόχων είναι η αναδιάρθρωση του ενεργειακού μίγματος της χώρας με αύξηση συμμετοχής των ΑΠΕ (στο 32% της συνολικής κατανάλωσης ως το 2030) και η εξοικονόμηση ενέργειας σε πλήθος κλάδων της οικονομίας, με στόχο να επιτυγχάνεται ένας πολύ φιλόδοξος στόχος, 1,5% σε ετήσια βάση.
Οι στόχοι αυτοί θα συμβάλλουν στην προώθηση κυκλικότερων και πιο βιώσιμων περιβαλλοντικά και κοινωνικοοικονομικά λύσεων.
Με το νόμο 4414/2016 θεσμοθετήθηκε επίσης η υποχρέωση των Περιφερειών της χώρας να εκπονήσουν Περιφερειακά Σχέδια Προσαρμογής και συστήθηκε το Εθνικό Συμβούλιο για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή, όπου εκπροσωπούνται όλα τα συναρμόδια Υπουργεία με στόχο το συντονισμό για την ενσωμάτωση της κλιματικής επικινδυνότητας σε όλες τις τομεακές πολιτικές. Τα εν λόγω σχέδια προβλέπεται να έχουν ολοκληρωθεί ως το 2020.
4. Τα παραπάνω θεσμικά πλαίσια εξειδικεύονται ανά Υπουργείο σε επιμέρους πολιτικές. Μεταξύ αυτών αναφέρω τη κατάρτιση του «Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τις Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις» εντός του 2019, για την εισαγωγή «Πράσινων» και κυκλικών κριτηρίων στις Δημόσιες Συμβάσεις για ένα σημαντικό αριθμό προϊόντων και υπηρεσιών που προμηθεύεται το Δημόσιο. Το Υπουργείο Οικονομίας και η Γενική Γραμματεία Εμπορίου και Προστασίας του Καταναλωτή, ως κεντρική Αρχή αγορών, έχουν ήδη εντάξει περιβαλλοντικά κριτήρια σε διαγωνισμούς προμηθειών για το σύνολο των Υπουργείων (πχ ενεργειακή απόδοση κλιματιστικών, προσπάθεια για προμήθεια ανακυκλώσιμου χαρτιού κτλ). Άρα η κεντρικοποίηση των δημοσίων συμβάσεων δεν αποσκοπεί μόνο στην εξοικονόμηση πόρων, αλλά και στην πραγματοποίηση προμηθειών με περιβαλλοντικά υπεύθυνο τρόπο.
Η εν λόγω μεταρρύθμιση αναμένεται να συμβάλει θετικά τόσο στην προώθηση περιβαλλοντικά βιώσιμων λύσεων στον τομέα της βιομηχανίας καθώς και στην προώθηση του μοντέλου της βιομηχανικής συμβίωσης στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας. Ακόμη, οι Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις μπορούν να οδηγήσουν σε συμβάσεις καινοτομίας, δημιουργώντας μια νέα αγορά για καινοτόμες και νεοφυείς επιχειρήσεις.
Σε ό,τι αφορά τα χρηματοδοτικά εργαλεία, με δεδομένη τη διατομεακή διάσταση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, στρατηγικός στόχος της κυβέρνησης είναι η ενσωμάτωση της κλιματικής επικινδυνότητας σε όλες τις τομεακές πολιτικές, στην παραγωγική δομή της χώρας, στις μεγάλες επενδύσεις του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα, όπως επίσης και στα χρηματοδοτικά εργαλεία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.
Μεταξύ των εργαλείων που θα μπορούσαν να συμβάλουν στη χρηματοδότηση δράσεων της κυκλικής οικονομίας θα ήθελα να αναφέρω:
1. Την ίδρυση της «Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας» με νόμο, το σχέδιο του οποίου τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση που ολοκληρώθηκε στις 8 Μαρτίου 2019. Στον ιδρυτικό νόμο της Αναπτυξιακής τράπεζας θα αναφέρεται ρητά, μεταξύ άλλων, η στήριξη επενδυτικών προγραμμάτων και έργων με περιβαλλοντικές και αναπτυξιακές διαστάσεις, με στρατηγικό στόχο την προώθηση πολιτικών κυκλικής οικονομίας, την άμβλυνση των συνεπειών και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή για την επίτευξη συνθηκών βιώσιμης και δίκαιης ανάπτυξης. Η τράπεζα θα λειτουργεί μέσω παραρτημάτων σε όλες τις Περιφέρειες της χώρας, θα είναι συνεπώς αρωγός στη τοπική ανάπτυξη και επιχειρηματικότητα.
2. Η απελευθέρωση εσόδων του Πράσινου Ταμείου και η διοχέτευσή τους στη στήριξη και προώθηση περιβαλλοντικών δράσεων. Η καλύτερη οργάνωση του Ταμείου, όπως προβλέπεται ήδη, η αύξηση των εσόδων του και η απελευθέρωση μεγαλύτερου ποσοστού πόρων προς διάθεση θα επιτρέψουν την αναβάθμιση του ρόλου και της συμβολής του.
3. Ως το Μάιο αναμένεται να προκηρυχθούν δυο δράσεις, τις οποίες επεξεργάζεται η Γενική Γραμματεία Βιομηχανίας με τη Γραμματεία ΕΣΠΑ.
Η πρώτη δράση πρακτικά αφορά στην ενίσχυση αποκλειστικά μεταποιητικών επιχειρήσεων με σκοπό την ανάπτυξη δράσεων προστασίας του περιβάλλοντος στο πλαίσιο της παραγωγικής τους διαδικασίας.
Η δεύτερη δράση αφορά στις Περιβαλλοντικές Υποδομές και συγκεκριμένα επιδιώκει τη δημιουργία σύγχρονων εγκαταστάσεων (υποδομών και εξοπλισμού) που προβαίνουν σε ορθολογικές πρακτικές εργασιών ανακύκλωσης στο πλαίσιο αξιοποίησης ανακυκλώσιμων υλικών.
4. Μια σειρά από χρηματοδοτικά εργαλεία, που πρόκειται να τεθούν σε λειτουργία άμεσα, μπορούν να υπηρετήσουν επίσης του στόχους της κυκλικής οικονομίας, παρόλο που η αποστολή τους είναι γενικότερη. Αναφέρομαι στο Ταμείο Υποδομών το οποίο θα χορηγεί χαμηλότοκα δάνεια για τη χρηματοδότηση μικρών έργων υποδομών, δημόσιων ή ιδιωτικών, μεταξύ των οποίων και έργα ενεργειακά καθώς και έργα περιβάλλοντος. Το δεύτερο είναι η πρόσκληση που είναι ήδη ανοιχτή και αφορά στη δημιουργία Ταμείων Συμμετοχών. Ο στόχος είναι με τη διάθεση δημοσίου χρήματος από κοινού με ιδιωτικά κεφαλαία να συγκροτηθούν νέα επενδυτικά ταμεία, τα οποία θα επενδύουν σε επιλεγμένες, μη εισηγμένες, μικρομεσαίες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην έρευνα και ανάπτυξη σε προωθημένους τεχνολογικά τομείς.
v. Σχεδιάζουμε την επόμενη δεκαετία
Ανάλογες δράσεις και πρωτοβουλίες υλοποιούνται ή σχεδιάζονται από πολλά Υπουργεία και Φορείς. Και το Φόρουμ αυτό θα δώσει την ευκαιρία να συζητηθούν. Άλλωστε το γνωρίζουμε ότι ο δρόμος θα είναι ασφαλώς μακρύς και εν πολλοίς αχαρτογράφητος. Όμως, παρόλο που είμαστε ακόμα στην αρχή της προσπάθειας, μπορούμε να πούμε ότι έχει διαμορφωθεί ένα θεσμικό πλαίσιο και ένα σύνολο προϋποθέσεων που μας επιτρέπουν τώρα να «τρέξουμε» προκειμένου να καλύψουμε το χαμένο χρόνο.
Ως προοπτική, επομένως, μπορούμε να θέσουμε αφενός την αξιοποίηση και τον εμπλουτισμό αυτών των πλαισίων και αφετέρου το σχεδιασμό για τη νέα Προγραμματική Περίοδο 2021-2027 στην κατεύθυνση των μεγάλων προοδευτικών μετασχηματισμών που μπορούμε και πρέπει να κάνουμε για τη χώρα με ορίζοντα το 2030. Ο έγκαιρος σχεδιασμός της νέας Προγραμματικής Περιόδου θα μας επιτρέψει να εντάξουμε έργα και πολιτικές για χρηματοδότηση. Παράλληλα, εφόσον υπάρχουν ώριμα έργα και πολιτικές, μπορούν να εξασφαλιστούν πόροι από τα εργαλεία που ήδη ανέφερα ή από άλλες πηγές.
Το 1ο Forum για την Κυκλική Οικονομία αποτελεί μια ευκαιρία για να συζητήσουμε άμεσα μέτρα αλλά και να σχεδιάσουμε τη νέα δεκαετία, ως μια δεκαετία αποφασιστικής μετάβασης στην κυκλική οικονομία και τη βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη.
Είμαστε έτοιμοι να στηρίξουμε κάθε δημιουργική προσπάθεια. Και είμαστε εδώ για να ακούσουμε και να αξιοποιήσουμε τις παρατηρήσεις και τις προτάσεις σας. Εύχομαι καλή επιτυχία στις εργασίες του Φόρουμ.
«Αναπληρωτής Υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής Νεκτάριος Σαντορινιός: Η Κυκλική Οικονομία θα πρέπει να αποτελέσει βασικό στόχο ανάπτυξης των νησιωτικών περιοχών»
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=ztXlRyFlxHU?start=55&feature=oembed&w=696&h=392]
Η Νησιωτικότητα κοινή συνισταμένη στη χάραξη πολιτικών για την Κυκλική Οικονομία στα νησιά
«Η Κυκλική Οικονομία θα πρέπει να αποτελέσει βασικό στόχο ανάπτυξης των νησιωτικών περιοχών. Όπως γνωρίζετε, η Ελλάδα είναι η πλέον πολυνησιακή χώρα, διαθέτοντας πάνω από 6000 νησιά και νησίδες, από αυτά τα 117 είναι κατοικήσιμα, ενώ τα 79 έχουν πληθυσμό άνω των 100 κατοίκων. Αυτή η ποικιλομορφία του νησιωτικού χώρου είναι τέτοια που δεν μπορεί κανείς να μιλήσει για ένα μόνο αναπτυξιακό υπόδειγμα για όλα τα νησιά. Γι’ αυτό συνηθίζουμε να μιλάμε για διπλή και τριπλή Νησιωτικότητα στον Ελλαδικό χώρο. Υπάρχουν νησιά με μεγάλο πληθυσμό που υπερβαίνουν τους 25.000 και αυτά τα νησιά θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι αναπτυξιακά αυτόνομα, αλλά υπάρχουν και νησιά, τα οποία είναι σε εξάρτηση από άλλα μεγαλύτερα ή από την γειτονική ηπειρωτική χώρα.
Ωστόσο η έννοια της Νησιωτικότητας αποτελεί την κοινή συνισταμένη όλων των νησιών, αποτυπώνοντας αντικειμενικά μετρήσιμα και μόνιμα χαρακτηριστικά όπως η μικρή έκταση, η απομόνωση, ο χαμηλός βαθμός προσβασιμότητας αλλά ταυτόχρονα το μοναδικό φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, καθώς και ο βαθμός αλληλεπίδρασης όλων αυτών των χαρακτηριστικών. Ο όρος εκφράζει την ιδιαιτερότητα των νησιωτικών περιοχών σε σχέση με την ενδοχώρα. Η χάραξη, λοιπόν, συνεκτικών πολιτικών που θα οδηγήσουν σε μια ισόρροπη ανάπτυξη και θα καταστήσουν τα νησιά βιώσιμα, για όλες τις μέρες του χρόνου, θα πρέπει να είναι τέτοια που να λαμβάνει υπόψη της και τις ανωτέρω ιδιομορφίες. Σε αυτήν την κατεύθυνση, θα πρέπει να κινηθούν και οι άξονες της κυκλικής οικονομίας για τα νησιά. Τα νησιά αποτελούν, τα καλύτερα κλειστά συστήματα για την ανάπτυξη και εξειδίκευση μοντέλων κυκλικής οικονομίας. Η υδατική αυτονομία, η διαχείριση των φυσικών πόρων αλλά και των αποβλήτων, στερεών και υγρών, η παραγωγή ενέργειας και η διασύνδεση τους με τα υπόλοιπα νησιά αλλά και την ηπειρωτική χώρα, αποτελούν μοναδικές προκλήσεις για κάθε ένα από αυτά».
Υδατική Αυτονομία
«Σε επίπεδο υδατικής αυτονομίας των νησιών και ιδιαίτερα των μικρών νησιών επί πολλές δεκαετίες το «επιτυχημένο» μοντέλο ήταν η μεταφορά νερού στα νησιά αυτά με υδροφόρα πλοία. Η πρακτική αυτή στοίχιζε ετήσια στο κράτος περίπου 5 εκ. € , με κόστος 12,5 €/κ.μέτρο. Για πρώτη φορά φέτος μετά από συντονισμένη προσπάθεια εγκατάστασης αφαλατώσεων και αξιοποίησης των φραγμάτων, ολοκληρώνεται ο στόχος της υδατικής αυτονομίας των νησιών και της εξοικονόμησης οικονομικών και περιβαλλοντικών πόρων. Το επόμενο στάδιο είναι η σύνδεση των αφαλατώσεων με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας καθώς ώστε να μειώσουμε το κόστος λειτουργίας των μονάδων καθώς και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Στο πλαίσιο της υδατικής αυτονομίας των νησιών πρέπει να αναπτυχθούν τεχνολογίες επανάχρησης των υγρών αποβλήτων με την αξιοποίηση του παραγόμενου υδατικού ρεύματος για άρδευση και την ενεργειακή αξιοποίηση της ιλύος. Ταυτόχρονα πρέπει να προωθήσουμε την αξιοποίηση του δευτερογενούς υδατικού ρεύματος των ξενοδοχειακών μονάδων για τις αρδευτικές ανάγκες αυτών. Είναι σημαντικό, γιατί όπως στα περισσότερα νησιά όπως γνωρίζουμε ο τουρισμός είναι η βασική οικονομία και επομένως πρέπει και ο τουρισμός να συμμετέχει στις δράσεις κυκλικής οικονομίας».
Ανακύκλωση
«Σταδιακά όλο και περισσότερα νησιά εντάσσονται σε προγράμματα ανακύκλωσης για τη μείωση των υπολειμμάτων που οδηγούνται σε ταφή. Ωστόσο ο περιορισμένος γεωγραφικός χώρος των νησιών καθιστά δυσχερή την εξεύρεση κατάλληλων χώρων για τη διαχείριση των απορριμμάτων και τη λειτουργία χώρων ανακύκλωσης. Δεδομένου ότι στα περισσότερα νησιά η σύσταση των απορριμμάτων, ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες, περιλαμβάνει μεγάλο κλάσμα ειδών συσκευασίας από συγκεκριμένους παραγωγούς (ξενοδοχεία,εστιατόρια κλπ) απαιτείται η συλλογή των ανακυκλώσιμων ειδών στην πηγή. Παράλληλα, πρέπει να δημιουργήσουμε δίκτυα συλλογής και για να επιτευχθεί αυτό πρέπει να γίνουν τροποποιήσεις στο θεσμικό πλαίσιο μεταφοράς ανακυκλώσιμων υλικών μεταξύ των νησιών, το οποίο όμως μέχρι τώρα έως ένα βαθμό απαγορεύεται, ένα πρόβλημα που έχουμε αντιμετωπίσει επιτυχώς σε κάποιες περιπτώσεις σε συνεργασία με το Υπουργείο Περιβάλλοντος. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι το κόστος μεταφοράς των ανακυκλώσιμων υλικών σε μονάδες επεξεργασίας, που συνήθως, βρίσκονται στην ηπειρωτική χώρα, δημιουργούσε σημαντικά προβλήματα βιωσιμότητας στα εγχειρήματα αυτά. Με την εφαρμογή του μέτρου του μεταφορικού ισοδυνάμου και την επιδότηση του κόστους μεταφοράς των προϊόντων από και προς τα νησιά άρα και των ανακυκλώσιμων υλικών, έχει βελτιωθεί σημαντικά η δυνατότητα εφαρμογής προγραμμάτων ανακύκλωσης και πιστεύω πως θα έχουμε ακόμα περισσότερες πρωτοβουλίες».
Εναλλακτικά καύσιμα και υβριδικά πλοία
«Τα λιμάνια αποτελούν, για τα περισσότερα νησιά της χώρας, την καρδιά της ανάπτυξης και της ζωής, εξυπηρετώντας τις ανάγκες διασύνδεσης τους, μεταξύ τους και με την ηπειρωτική χώρα. Στο πλαίσιο των αρχών της κυκλικής οικονομίας αλλά και της ανάγκης μείωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των ακτοπλοϊκών μεταφορών, έχουμε ήδη προχωρήσει στην εκπόνηση μελέτης για την ανανέωση του ακτοπλοϊκού στόλου με πλοία που θα χρησιμοποιούν εναλλακτικά καύσιμα, όπως πλοία με χρήση LNG, υβριδικά και ηλεκτρικά πλοία. Η ανανέωση αυτή μπορεί να γίνει με την μέθοδο PPP, με την αξιοποίηση πολυετών συμβάσεων εξυπηρέτησης άγονων γραμμών, την αξιοποίηση χρηματοδοτικών εργαλείων για την επιδότηση του περιβαλλοντικού μέρους του πλοίου και τη δανειοδότηση για την κατασκευή του πλοίου. Ήδη η μελέτη, σε συνεργασία με το Ναυτικό Επιμελητήριο Ελλάδος, έχει ολοκληρωθεί. Έχουμε ήδη μιλήσει με φορείς της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στόχος μας είναι η παρουσίαση μελέτης για τη δημιουργία συνεργατικών σχημάτων χρηματοδότησης. Στο πλαίσιο αυτό απαιτείται η ανάπτυξη κατάλληλων υποδομών εξυπηρέτησης τέτοιου είδους πλοίων από τα λιμάνια μας, όπως είναι υποδομές ηλεκτροφόρτισης πλοίων».
Προτεραιότητες του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής για την κυκλική οικονομία στα νησιά
«Οι προτεραιότητες του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής που έχουν στόχο την κυκλική οικονομία στα νησιά μπορούν να συνοψιστούν στα εξής:
1. Ανάπτυξη στρατηγικού πλαισίου κυκλικής οικονομίας για κάθε ομάδα νησιών με κοινά αναπτυξιακά χαρακτηριστικά,
2. Εξειδίκευση των μέτρων ανά νησί με ιδιαίτερη μέριμνα για τις ξεχωριστές αναπτυξιακές δυνατότητές του,
3. Ανάπτυξη αυτόνομων ενεργειακά και υδατικά νησιών με την συνεργασία του Υπ. Περιβάλλοντος όπου προχωράμε σε πιλοτικές εφαρμογές,
4. Εισαγωγή νέων τεχνολογιών περιβαλλοντικά φιλικών στην ακτοπλοΐα και προετοιμασία των λιμανιών για την αξιοποίηση αυτών των τεχνολογιών,
5. Εφαρμογή της ρήτρας Νησιωτικότητας σε όλες τις πολιτικές και τα χρηματοδοτικά εργαλεία της Ε.Ε.
6. Διερεύνηση των τρόπων βέλτιστης ενσωμάτωσης και υλοποίησης της κυκλικής οικονομίας στα λιμάνια, σε όλες τις φάσεις του σχεδιασμού, της λειτουργίας και ανάπτυξής τους αλλά και σε κάθε τομέα ή πεδίο της λιμενικής δραστηριότητας,
7. Βελτίωση του θεσμικού πλαισίου και του συστήματος παραλαβής και διαχείρισης αποβλήτων στα λιμάνια, που παράγονται κατά τα λιμενικά έργα και τη λιμενική λειτουργία και την εν γένει δραστηριότητα στους λιμένες, με γνώμονα τις ανάγκες και δυνατότητες της κυκλικής οικονομίας».
Ομιλία του Υφυπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Βασιλείου Κόκκαλη
Ο Υφυπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Βασίλειος Κόκκαλης εκπροσώπησε το Υπουργείο στο διήμερο φόρουμ για την κυκλική οικονομία στην Ελλάδα, που διοργανώθηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας σε συνεργασία με την Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος της ΕΕ, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή της Ελλάδος (ΟΚΕ).
Ο κ. Β. Κόκκαλης συμμετείχε τη Δευτέρα 8 Απριλίου 2019, πρώτη ημέρα των εργασιών που διεξάγεται στην Αίγλη Ζαππείου και μίλησε σε διϋπουργικό στρογγυλό τραπέζι, μαζί με τον Αναπληρωτή Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Σ. Φάμελλο, τον Αναπληρωτή Υπουργό Οικονομίας και Ανάπτυξης Α. Πιτσιόρλα, τον Αναπληρωτή Υπουργό Έρευνας και Καινοτομίας Κ. Φωτάκη, τον Αναπληρωτή Υπουργό Ναυτιλίας Ν. Σαντορινιό, με συντονιστή τον Γενικό Διευθυντή Περιβάλλοντος της ΕΕ Daniel Calleja.
Η Κυκλική Οικονομία στηρίζεται στην ορθή αξιοποίηση των πόρων, στην ιδέα της ανακύκλωσης-επαναχρησιμοποίησης και στο μοντέλο της βιομηχανικής συμβίωσης. Βασικός στόχος της η ενθάρρυνση της χρήσης δευτερογενών υλικών και αποβλήτων ως παραγωγικών πόρων και χρήσιμων υλικών, προωθώντας ένα αειφόρο παραγωγικό μοντέλο.
Στην τοποθέτησή του ο Υφυπουργός έκανε αναφορά στην πολιτική του Υπουργείου με στόχο τη μείωση της σπατάλης τροφίμων (food waste) η οποία αναμφισβήτητα αποτελεί ένα παγκόσμιο πρόβλημα, με πτυχές οικονομικές αλλά και περιβαλλοντικές. Συγκεκριμένα ο κ. Κόκκαλης επεσήμανε ότι: «η σπατάλη τροφίμων αποτελεί ένα τεράστιο κοινωνικό και ηθικό πρόβλημα, εάν αναλογιστούμε την επισιτιστική ανασφάλεια και την πείνα καθώς και ότι περίπου 800 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από χρόνιο υποσιτισμό. Εκτιμάται ότι περίπου 88 εκ. τόνοι τροφίμων σπαταλώνται στην Ε.Ε. σε ετήσια βάση, αξίας 143 δις €, ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο, χάνονται ή σπαταλώνται περίπου 1,3 δισ. τόνοι ετησίως. Η ανάγκη μείωσης της σπατάλης των τροφίμων καθίσταται επιτακτικότερη, αν λάβουμε υπόψη ότι η παγκόσμια ζήτηση για τρόφιμα αναμένεται να αυξηθεί σε 60% λόγω της αύξησης του πληθυσμού, του διαθέσιμου εισοδήματος και των αλλαγών στα καταναλωτικά πρότυπα. Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων βρίσκεται σε στενή συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς προκειμένου να σχεδιάσει από κοινού και να υλοποιήσει επιτυχώς την πολιτική για την απώλεια και τη σπατάλη των τροφίμων».
Ειδικότερα, υπάρχει Ομάδα Εργασίας, έργο της οποίας για τη σπατάλη τροφίμων είναι:
- η υποβολή προτάσεων για την διαμόρφωση της εθνικής στρατηγικής για τη μείωση της σπατάλης των τροφίμων, στο πλαίσιο της αναθεωρημένης Οδηγίας 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα, που προβλέπει τη θέσπιση ειδικών προγραμμάτων πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων τροφίμων
- η υποβολή προτάσεων για την βελτίωση/θέσπιση νομοθετικού πλαισίου της εθνικής νομοθεσίας για την απώλεια και σπατάλη τροφίμων.
- Η υποβολή προτάσεων σχετικά με την ορθή αποτύπωση /μεθόδων εκτίμησης –προσδιορισμού του μεγέθους της απώλειας τροφίμων και την αξιολόγηση των ενδεδειγμένων τρόπων παρέμβασης (συλλογή δεδομένων σύμφωνα και με την κοινή μεθοδολογία που θα υιοθετηθεί σε επίπεδο ΕΕ, ανάθεση ερευνών κτλ)
- η εξέταση δεδομένων και οποιασδήποτε άλλης τεκμηρίωσης από δημόσιους οργανισμούς και φορείς
- η υποβολή προτάσεων σχετικά με την προώθηση της ανάπτυξης εθελοντικών συμφωνιών σε όλα τα επίπεδα διαπίστωσης απωλειών τροφίμων, από την πρωτογενή παραγωγή έως την τελική διάθεση τροφικών προϊόντων και
- η υποβολή προτάσεων σχετικά με την η ενθάρρυνση της δωρεάς και της αναδιανομής τροφίμων κατάλληλων για ανθρώπινη κατανάλωση, και ευρύτερα η προώθηση της ιεραρχίας χρήσης των τροφίμων και διαχείρισης των αποβλήτων σύμφωνα με την «αντίστροφη πυραμίδα» της μείωσης της σπατάλης τροφίμων.
Ο Υφυπουργός έκανε αναφορά στη συνεργασία με το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας για την προώθηση βιολογικών λιπασμάτων από βιοαπόβλητα και την παρακολούθηση της μεταβολής της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας στον τομέα.
Ένα εξίσου σημαντικό πρόβλημα που αποτελεί μάστιγα για την ελληνική ύπαιθρο, είναι η διαχείριση των κενών συσκευασιών φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ορθολογική Χρήση των Γεωργικών Φαρμάκων, θέτονται οι όροι και οι προϋποθέσεις που αφορούν στη διαχείριση των κενών συσκευασιών γεωργικών φαρμάκων. Το πιλοτικό πρόγραμμα για την ορθή διαχείριση των κενών συσκευασιών έληξε με επιτυχία το 2017. Την περίοδο που διανύουμε βρίσκεται σε εξέλιξη η αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης και στο πλαίσιο αυτό καταρτίζεται το Ολοκληρωμένο Σχέδιο Διαχείρισης των Κενών Συσκευασιών Φυτοπροστατευτικών Προϊόντων από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας σε συνεργασία με τον Ελληνικό Σύνδεσμο Φυτοπροστασίας και το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Στόχος μας να δημιουργηθεί ένα διακριτό σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης όπως γίνεται και σε άλλες χώρες της Ε.Ε., βασισμένο στην αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Η διαχείριση θα γίνει με ευθύνη και συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων έτσι ώστε να καταστεί αποτελεσματικότερη η εφαρμογή του σε Εθνικό επίπεδο με βάση τα δεδομένα από το πιλοτικό πρόγραμμα που εφαρμόστηκε το 2013. Ως Υπουργείο θα χρησιμοποιήσουμε τις δυνατότητες που μας προσφέρει το Σύστημα Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης των Γεωργικών Φαρμάκων μέσω του οποίου και με τις κατάλληλες μικρές τροποποιήσεις θα μπορούμε να εξάγουμε πληροφορίες για την εύρυθμη λειτουργία του συστήματος εναλλακτικής διαχείρισης κενών συσκευασιών. Εξετάζεται και θα γίνει ευρεία διαβούλευση για την παροχή κινήτρων σε όσους συμμετέχουν και αντικινήτρων σε όσους αδιαφορούν.
Κλείνοντας την ομιλία του ο κ. Β. Κόκκαλης ανέφερε, ότι η Κυκλική Οικονομία αποτελεί ευκαιρία και ανάγκη για την Ελλάδα, καθώς μπορεί να αποτελέσει τον κρίσιμο καταλύτη για την παραγωγική ανασυγκρότηση. Είναι λοιπόν απαραίτητο να μείνουμε σταθεροί στις συνέργειες που έχουν δημιουργηθεί, ώστε να υπάρξει μια άρτια ενσωμάτωση του αειφόρου αυτού μοντέλου στην οικονομία και την παραγωγή στην πατρίδα μας.