Η Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων καθιερώθηκε με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στις 4 Δεκεμβρίου 2000 και τιμάται κάθε χρόνο στις 20 Ιουνίου, με αφορμή την υπογραφή της Σύμβασης της Γενεύης για το Καθεστώς των Προσφύγων το 1951.Η σύμβαση αυτή προέβλεπε, μεταξύ άλλων, τη σύσταση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ, η οποία ήταν επιφορτισμένη να βοηθήσει στη μετεγκατάσταση των 1,2 εκατομμυρίων Ευρωπαίων που είχαν μείνει άστεγοι εξαιτίας του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Στα 54 χρόνια της ύπαρξής της, η Ύπατη Αρμοστεία έχει βοηθήσει πάνω από 50 εκατομμύρια ανθρώπους και για τις προσπάθειές της αυτές έχει τιμηθεί δύο φορές με το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης.
Το διεθνές δίκαιο ορίζει ότι πρόσφυγες είναι οι άνθρωποι που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να επιστρέψουν στις χώρες τους, εξαιτίας βάσιμου φόβου δίωξης, με βάση τη φυλή, το θρήσκευμα, τις πολιτικές τους πεποιθήσεις, την εθνικότητά τους ή τη συμμετοχή τους σε μία ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα.Σήμερα, η Ύπατη Αρμοστεία είναι ένας από τους κυριότερους ανθρωπιστικούς οργανισμούς στον κόσμο. Τα περισσότερα από 5.000 στελέχη της, πολλά από τα οποία αντιμετωπίζουν πολύ σοβαρούς κινδύνους κατά της προσωπικής τους ασφάλειας, βοηθούν πάνω από 20 εκατομμύρια ανθρώπους που συγκεντρώνουν την ιδιότητα του πρόσφυγα.Ο αριθμός των ανθρώπων που διαφεύγουν από τον πόλεμο, τις διώξεις και τις συγκρούσεις έφτασε σχεδόν τα 80 εκατομμύρια το 2019. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο αριθμό που έχει δει ποτέ η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (Υ.Α.) στα 70 περίπου χρόνια λειτουργίας της.
Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες υπολογίζει ότι ένας άνθρωπος στους εκατό έχει ξεριζωθεί από το σπίτι του, όπως αναφέρεται σε ανακοίνωση του οργανισμού. Η Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων 2020 έχει ως σύνθημα «Κάθε κίνηση μετράει» και τιμάει τη δύναμη και το κουράγιο εκατομμυρίων συνανθρώπων μας.H παγκόσμια κρίση υγείας, με αφορμή την πανδημία του Covid-19, εξελίσσεται σε οικονομική κρίση, η οποία με τη σειρά της έχει αποκαλύψει τις πραγματικές κοινωνικές ανισότητες στις κοινωνίες μας, επισημαίνει η Ύπατη Αρμοστεία.Οι φυλετικές διακρίσεις και η μισαλλοδοξία αποτελούν κοινές γενεσιουργές αιτίες που αναγκάζουν τους ανθρώπους να ξεριζωθούν. Από την άλλη, η πανδημία και το αντιρατσιστικό κίνημα «μας έχουν κάνει να νιώθουμε ότι συνδεόμαστε με έναν τρόπο που ξεπερνά τα σύνορα. Έχουμε δει πώς οι καθημερινοί άνθρωποι, ανάμεσά τους και πρόσφυγες, έχουν βγει μπροστά και απλώνουν χέρι βοήθειας. Βλέπουμε επίσης και στην Ελλάδα, πως παρά τα πολλά προβλήματα που παραμένουν, πολίτες, τοπικές κοινωνίες, δήμαρχοι και δημόσιοι υπάλληλοι, μη κυβερνητικές οργανώσεις και άνθρωποι από όλους τους χώρους της κοινωνίας, υποστηρίζουν και υποδέχονται με αλληλεγγύη τους ξεριζωμένους ανθρώπους», τονίζει ο οργανισμός.Η Έκθεση «Παγκόσμιες Τάσεις» της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (2020)
Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες απευθύνει έκκληση σε όλες τις χώρες του κόσμου να κάνουν πολλά περισσότερα ώστε να βρουν σπίτι σε εκατομμύρια πρόσφυγες και άλλους ανθρώπους που έχουν εκτοπιστεί λόγω των συγκρούσεων, των διώξεων ή γεγονότων που έχουν διαταράξει σε μεγάλο βαθμό τη δημόσια τάξη. Όπως καταδεικνύει η έκθεση «Παγκόσμιες Τάσεις» που δημοσιεύτηκε στις 18 Ιουνίου 2020, ο αναγκαστικός εκτοπισμός επηρεάζει στις μέρες μας πάνω από το ένα τοις εκατό ολόκληρης της ανθρωπότητας – 1 άτομο στα 97 – με όλο και λιγότερους ξεριζωμένους να καταφέρνουν να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Είναι η πρώτη φορά που ο αριθμός των εκτοπισμένων φτάνει τα 79,5 εκατομμύρια στα τέλη του 2019. Είναι ο υψηλότερος αριθμός που έχει δει ποτέ η Ύπατη Αρμοστεία.Η Έκθεση τονίζει επίσης ότι οι προοπτικές να τελειώσουν γρήγορα τα δεινά των προσφύγων ολοένα και λιγοστεύουν. Τη δεκαετία του ’90, κάθε χρόνο 1,5 εκατομμύριο πρόσφυγες κατά μέσο όρο ήταν σε θέση να επιστρέψουν στο σπίτι τους. Την τελευταία δεκαετία o αριθμός αυτός μειώθηκε στους 385.000 περίπου, που σημαίνει ότι η αύξηση των εκτοπισμένων σήμερα ξεπερνά κατά πολύ την εύρεση λύσεων.«Είμαστε μάρτυρες μιας διαφορετικής πραγματικότητας, καθώς ο αναγκαστικός εκτοπισμός στις μέρες μας είναι όχι μόνο πιο διαδεδομένος αλλά και ένα φαινόμενο που απλά δεν είναι πια βραχυπρόθεσμο ούτε προσωρινό», δήλωσε ο Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες Φίλιπο Γκράντι. «Δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι οι άνθρωποι θα ζουν σε συνθήκες αναταραχής για χρόνια, χωρίς τελειωμό, χωρίς μια ευκαιρία να επιστρέψουν στο σπίτι τους ή την ελπίδα να χτίσουν ένα μέλλον εκεί που βρίσκονται. Χρειαζόμαστε μια θεμελιωδώς καινούρια και πιο ανοιχτή στάση απέναντι σε όλους τους ανθρώπους που τρέπονται σε φυγή, σε συνδυασμό με μια πολύ μεγαλύτερη αποφασιστικότητα να βάλουμε ένα τέλος στις συγκρούσεις που μαίνονται για χρόνια και αποτελούν τη ρίζα τόσο μεγάλων δεινών.»
Η Έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας δείχνει ότι από τα 79,5 εκατομμύρια ανθρώπους που εκτοπίστηκαν στα τέλη της περασμένης χρονιάς, τα 45,7 εκατομμύρια ήταν άνθρωποι που διέφυγαν σε άλλες περιοχές της ίδιας τους της χώρας. Οι υπόλοιποι εκτοπίστηκαν αλλού: 4,2 εκατομμύρια ήταν άνθρωποι που περίμεναν την έκβαση των αιτημάτων ασύλου τους, ενώ 29,6 εκατομμύρια ήταν πρόσφυγες και άλλοι βίαια εκτοπισμένοι εκτός της πατρίδας τους.Αυτή η ετήσια αύξηση, από τα 70,8 εκατ. στα τέλη του 2018, είναι αποτέλεσμα δύο βασικών παραγόντων. Ο πρώτος είναι ο ανησυχητικός νέος εκτοπισμός που έλαβε χώρα το 2019, ιδίως στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, το Σαχέλ (η στεπική λωρίδα γης νότια της Σαχάρας),την Υεμένη και τη Συρία. Η τελευταία βρίσκεται στο δέκατο έτος συρράξεων, ενώ από τη Συρία μόνο προέρχονται 13,2 εκατ. πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και εσωτερικά εκτοπισμένοι, δηλαδή το ένα έκτο του παγκόσμιου συνόλου.Ο δεύτερος παράγοντας είναι η καλύτερη αποτύπωση της κατάστασης των κατοίκων της Βενεζουέλας που εγκατέλειψαν τη χώρα τους, πολλοί από τους οποίους δεν έχουν νόμιμα καταγραφεί ως πρόσφυγες ή αιτούντες άσυλο, αλλά για τους οποίους απαιτούνται ρυθμίσεις που να φροντίζουν για την προστασία τους.
Και μέσα σε όλους αυτούς τους αριθμούς κρύβονται μια σειρά από κρίσεις ατομικές και πολύ προσωπικές. Για παράδειγμα, ο αριθμός των παιδιών (30-34 εκατ. κατ’ εκτίμηση, μεταξύ των οποίων δεκάδες χιλιάδες ασυνόδευτα) που έχουν εκτοπιστεί είναι μεγαλύτερος από το συνολικό πληθυσμό της Αυστραλίας, της Δανίας και της Μογγολίας μαζί. Στο μεταξύ, η αναλογία των εκτοπισμένων άνω των 60 ετών (4%) είναι πολύ χαμηλότερη από αυτή του παγκόσμιου πληθυσμού (12%) – ένα στατιστικό στοιχείο που αποτυπώνει τεράστιο σπαραγμό, απελπισία, θυσίες και σκληρό αποχωρισμό από οικεία πρόσωπα.Οκτώ πράγματα που πρέπει να γνωρίζει κανείς σήμερα για τον αναγκαστικό εκτοπισμό• 100 εκατομμύρια άνθρωποι τουλάχιστον αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους την τελευταία δεκαετία, αναζητώντας καταφύγιο είτε εντός είτε εκτός της χώρας τους. Πρόκειται για έναν αριθμό ξεριζωμένων που ξεπερνά τον συνολικό πληθυσμό της Αιγύπτου, της 14ης πολυπληθέστερης χώρας στον κόσμο.• Ο αναγκαστικός εκτοπισμός έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 2010 (41 εκατ. τότε σε αντιδιαστολή με 79,5 εκατ. σήμερα).• Το 80% των εκτοπισμένων ανθρώπων παγκοσμίως βρίσκεται σε χώρες ή εδάφη που έχουν πληγεί από οξεία επισιτιστική ανασφάλεια και υποσιτισμό – πολλές από αυτές τις χώρες αντιμετωπίζουν κινδύνους που αφορούν στο κλίμα καθώς και σε άλλες καταστροφές.•Πάνω από τα τρία τέταρτα των προσφύγων του κόσμου (77%) έχουν παγιδευτεί σε καταστάσεις μακροπρόθεσμου εκτοπισμού – για παράδειγμα η κατάσταση στο Αφγανιστάν διανύει πλέον την πέμπτη δεκαετία.• Πάνω από οκτώ στους δέκα πρόσφυγες (85%) βρίσκονται σε αναπτυσσόμενες χώρες, συνήθως σε χώρα που γειτνιάζει στη χώρα από την οποία διέφυγαν.• Τα δύο τρίτα των ανθρώπων που έχουν εκτοπιστεί εκτός των συνόρων της χώρας τους προέρχονται από πέντε χώρες: Συρία, Βενεζουέλα, Αφγανιστάν, Νότιο Σουδάν και Μιανμάρ.• Η Έκθεση «Παγκόσμιες Τάσεις» συνυπολογίζει όλους τους σημαντικότερους πληθυσμούς προσφύγων και εκτοπισμένων ανθρώπων, περιλαμβανομένων των 5,6 εκατ. Παλαιστίνιων προσφύγων που εμπίπτουν στην εντολή της Υπηρεσίας Αρωγής και Έργων για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή (UNRWA).• Η δέσμευση στο πλαίσιο της Ατζέντας 2030 των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη να «μη μείνει κανείς πίσω» περιλαμβάνει πλέον ρητά τους πρόσφυγες, χάρη σε έναν καινούριο δείκτη για τους πρόσφυγες που ενέκρινε η Στατιστική Επιτροπή του ΟΗΕ εφέτος τον Μάρτιο.Μήνυμα του γ.γ του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτιέρες για την Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων 2020Σχεδόν 80 εκατομμύρια γυναίκες, παιδιά και άντρες σε όλον τον κόσμο έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους ως πρόσφυγες ή εσωτερικά εκτοπισμένα άτομα. Ακόμα πιο σοκαριστικό: 10 εκατομμύρια από αυτούς τράπηκαν σε φυγή μόλις τον τελευταίο χρόνο.Στην Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων, δεσμευόμαστε να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να τερματίσουμε τις συρράξεις και τις διώξεις που οδηγούν σε αυτούς τους τρομακτικούς αριθμούς.
Σήμερα, αναγνωρίζουμε τη γενναιοδωρία και την ανθρωπιά των χωρών υποδοχής που συχνά παλεύουν με τις δικές τους ανησυχίες οικονομικές και ασφάλειας. Οφείλουμε σε αυτές τις χώρες τις ευχαριστίες μας, τη στήριξη μας και τις επενδύσεις μας.Πρέπει όλοι να εργαστούμε για να αποκαταστήσουμε τη συνοχή του καθεστώτος διεθνούς προστασίας των προσφύγων και να εφαρμόσουμε τις δεσμεύσεις του Παγκόσμιου Φόρουμ για τους Πρόσφυγες, ώστε οι πρόσφυγες και οι χώρες υποδοχής να λαμβάνουν τη στήριξη που χρειάζονται.
Εφέτος, η πανδημία COVID-19 συνιστά μία επιπλέον απειλή για τους πρόσφυγες και τους εσωτερικά εκτοπισμένους που είναι από τους πιο ευάλωτους. Το πρόσφατο Έγγραφο Πολιτικής μου για τον COVID-19 και τα Mετακινούμενα Άτομα καλεί τις κυβερνήσεις να διασφαλίσουν ότι συμπεριλαμβάνονται σε όλες τις προσπάθειες ανίδρασης και ανάκαμψης.Οι πρόσφυγες και οι εκτοπισμένοι έχουν διακριθεί ανάμεσα σε όσους προσφέρονται για να κάνουν τη διαφορά στην πρώτη γραμμή της αντιμετώπισης.Από τους καταυλισμούς στο Μπαγκλαντές μέχρι τα νοσοκομεία της Ευρώπης, οι πρόσφυγες εργάζονται ως νοσηλευτές, γιατροί, επιστήμονες, δάσκαλοι και σε άλλους βασικούς ρόλους, προστατεύοντας τους εαυτούς τους και ανταποδίδοντας στις κοινότητες που τους φιλοξενούν.Στην Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων, ευχαριστούμε τους πρόσφυγες για την επινοητικότητα και την αποφασιστικότητα να ξαναφτιάξουν τις ζωές τους και να βελτιώσουν τις ζωές των ανθρώπων γύρω τους.
Σήμερα και κάθε μέρα, είμαστε ενωμένοι και αλληλέγγυοι με τους πρόσφυγες και αναγνωρίζουμε την βασική μας υποχρέωσή να προστατεύσουμε όσους διαφεύγουν από τον πόλεμο και τις διώξεις.