Πώς ένα σχολείο που λειτουργεί τα Σαββατοκύριακα στην Αθήνα βοηθάει τα παιδιά πρόσφυγες από την Ουκρανία να απαλύνουν τις άσχημες μνήμες; Τρεις νεαροί κινηματογραφιστές αποφάσισαν να διερευνήσουν τη σημασία της εκπαίδευσης για τα ξεριζωμένα παιδιά μέσα από την ταινία μικρού μήκους «The Lightkeepers», με θέμα το ουκρανικό σχολείο «Τρεμπίτα». Σε ένα νοερό ταξίδι από τα βομβαρδισμένα σχολεία στην Ουκρανία μέχρι το Κέντρο Ουκρανικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς «Τρεμπίτα», που λειτουργεί στην Αθήνα, το ντοκιμαντέρ μιλάει για τα ψυχολογικά τραύματα που φέρουν τα παιδιά που έφυγαν από την Ουκρανία εξαιτίας του πολέμου, αλλά και για την προσπάθεια επούλωσής τους μέσα από την εκπαίδευση, το χορό, τη μουσική και το παιχνίδι στο σαββατιάτικο σχολείο. Την ομάδα παραγωγής της ταινίας απαρτίζουν δύο πρόσφυγες, ο Μουσταφά Νόα από το Ιράκ και η Ολένα Σοϊνίκοβα από την Ουκρανία, και η Ελληνίδα, Έλλη Ξυπολιτάκη.
Οι τρεις δημιουργοί έφτιαξαν την ταινία στο πλαίσιο της συμμετοχής τους στο εργαστήριο παραγωγής βίντεο και αφήγησης ιστοριών, που διοργάνωσε από τον Δεκέμβριο του 2022 ως τον Μάρτιο του 2023 το Κέντρο Εκπαιδευτικών Δράσεων και Διαπολιτισμικής Επικοινωνίας «Καρπός», με την υποστήριξη της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.
Την ιδέα για μια ταινία με θέμα το ουκρανικό σχολείο είχε η Ολένα Σοϊνίκοβα. Πρόσφυγας από την Ουκρανία που ζει στην Αθήνα τον τελευταίο χρόνο, η Ολένα αποφάσισε να στραφεί στην εκμάθηση τεχνικών βίντεο για να παράγει τα δικά της ενημερωτικά βίντεο για το κανάλι της στο Youtube με θέματα που απασχολούν τους Ουκρανούς πρόσφυγες στην Ελλάδα. Καθώς δραστηριοποιείται ευρέως και η ίδια σε εθελοντικές δράσεις, γνώριζε το Τρεμπίτα και τη δουλειά που γίνεται εκεί.
«Η δημιουργία της ταινίας ήταν πολύ συναισθηματική για εμένα», θυμάται η Ολένα μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. «Έκλαιγα σε όλα τα στάδια της κινηματογράφησης και της επεξεργασίας της ταινίας. Έκλαιγα για τον πόλεμο, για τα παιδιά της πατρίδας μου, για την οικογένειά μου που βρίσκεται στην Ουκρανία», προσθέτει. Η ανάγκη του να αφηγηθεί ιστορίες ξεριζωμένων ανθρώπων ήταν ένας από τους λόγους που έστρεψε και τον Μουσταφά Νόα στο συγκεκριμένο θέμα. «Ήθελα να δείξω ξεριζωμένους ανθρώπους λόγω του πολέμου, ανεξάρτητα από τη χώρα καταγωγής τους. Όποιος είναι καταπιεσμένος έχει την αλληλεγγύη μας. Και είδα εκεί πόσο ωραία φέρονται στα παιδιά για να τους δώσουν την αίσθηση του ανήκειν. Ελπίζω η Ευρώπη να δημιουργήσει τέτοιους χώρους για όλα τα προσφυγόπουλα», λέει ο Μουσταφά, ο οποίος συνυπογράφει τη σκηνοθεσία στην ταινία. Ο ίδιος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα του, το Ιράκ, εξαιτίας του ISIS και όταν πριν από πέντε χρόνια εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα και ένιωσε σταθερότητα στη ζωή του, αποφάσισε να ασχοληθεί με τον κινηματογράφο που τόσο του άρεσε. «Τον περισσότερο καιρό ήμουν απασχολημένος με το να επιβιώσω και δεν είχα χρόνο να ονειρευτώ. Όταν βρίσκεις τη σταθερότητα, αρχίζεις να σκέφτεσαι το μέλλον σου. Τελικά βρήκα αυτό το εργαλείο, τη δημιουργία ταινιών, για να μετασχηματίσω αυτές τις εμπειρίες πολέμου και το βάρος της προσφυγιάς σε ένα κόσμο τέχνης», περιγράφει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. Τότε, δήλωσε συμμετοχή στα εργαστήρια του Καρπού και συνεργάστηκε με τις άλλες δύο συμμετέχουσες για τη δημιουργία του συγκεκριμένου ντοκιμαντέρ μικρού μήκους. Όπως προσθέτει, «σε αυτό το ταξίδι της ζωής, συνάντησα πολλούς ανθρώπους με ελπίδες και όνειρα που χάθηκαν στην πορεία και τις εμπνευσμένες ιστορίες τους. Έχω τις ιστορίες και το όραμα και εξερευνώ τη δημιουργικότητα, απλά χρειάζομαι τα εφόδια για να τις αφηγηθώ και η οθόνη είναι το καλύτερο μέσο γι’ αυτό».
Το σενάριο και το μοντάζ της ταινίας «The Lightkeepers» ανέλαβε η Έλλη Ξυπολιτάκη. Μετά τις σπουδές της στην Ψυχολογία και τη συμμετοχή της σε σεμινάρια φωτογραφίας, η Έλλη ανακάλυψε το πάθος της για την εικόνα και την αφήγηση, οπότε αποφάσισε να συμμετάσχει στα εργαστήρια του Καρπού. Συζητώντας με την Ολένα και τον Μουσταφά για την κεντρική ιδέα της ταινίας, οι τρεις δημιουργοί αποφάσισαν να δώσουν έμφαση στο πώς οι εμπόλεμες καταστάσεις επηρεάζουν τον ψυχισμό των παιδιών «και πώς μέσα από την εκπαίδευση και το υποστηρικτικό περιβάλλον μπορούν να επιστρέψουν στην παιδικότητά τους», όπως λέει η Έλλη. Το καλύτερο μέσο για την ανάδειξη αυτού του μηνύματος θεώρησαν ότι θα είναι το ντοκιμαντέρ. «Με ελκύει στο ντοκιμαντέρ ότι έχει τη συναισθηματική δύναμη της αφήγησης και της εικόνας, μπορείς να μιλήσεις για σημαντικά ζητήματα με ένα πιο βαθύ τρόπο που θα ακουμπήσει το θεατή», εξηγεί η Έλλη.
Στο εργαστήριο του Καρπού και της Ύπατης Αρμοστείας συμμετείχαν πρόσφυγες, μετανάστες και Έλληνες που διαμένουν στην Αθήνα. Όπως περιγράφει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η σκηνοθέτρια και εμψυχώτρια του εργαστηρίου, Μαρία Πεσλή, «το εργαστήριο αφορούσε περισσότερο στην πολιτισμική αλληλεπίδραση των ανθρώπων διαφορετικών κοινωνικών και πολιτισμικών υποβάθρων και μέσα από την εξοικείωση με την κινηματογραφική διαδικασία στην κατάθεση μιας δημιουργικής έκφρασης που βγαίνει από τα όρια του ατομικού και φέρνει κοντά πολύ περισσότερο τις ομάδες που συμμετέχουν προωθώντας ιδέες και αρχές, όπως τη συμπερίληψη, την αρμονική συμβίωση που μπορεί να συμβάλει στην κοινωνική συνοχή, την υπέρβαση των διακρίσεων και τη δημιουργική συνύπαρξη», τονίζει. «Ο συσχετισμός και η σύγκρουση παράγουν αποτελέσματα και ανοίγουν τα στερεότυπά μας. Στα εργαστήρια έχουμε δύο πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία στα χέρια μας, τη συνεργατικότητα και τον κινηματογράφο, και περνάμε από το ένα στο άλλο ενισχύοντας και τις δύο κατευθύνσεις», παρατηρεί από την πλευρά της η Μαρία Λεωνίδα, εκ των ιδρυτών του Καρπού, σκηνοθέτρια και εμψυχώτρια στο συγκεκριμένο εργαστήρι. Και οι δύο σκηνοθέτριες έχουν μακρά εμπειρία στην εκπαίδευση ανθρώπων με διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισμικό υπόβαθρο στα οπτικοακουστικά μέσα.
Η υπεύθυνη επικοινωνίας της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, Στέλλα Νάνου, εξηγεί ότι «σε μια εποχή που συχνά τονίζει όσα μας χωρίζουν, το εργαστήριο αυτό υπενθυμίζει όλα αυτά που μας ενώνουν, ανεξάρτητα από εθνικότητα, ηλικία, φύλο ή θρησκεία, με όχημα την τέχνη του κινηματογράφου και της αφήγησης». Η κ. Νάνου προσθέτει ότι μέσα από τις ταινίες τους, τα μέλη αυτής της ομάδας «μοιράζονται ιστορίες και μηνύματα που συγκινούν, προβληματίζουν, δίνουν ελπίδα και αναδεικνύουν τις κοινές ανθρώπινες εμπειρίες που μας ενώνουν». Τα θέματα και των πέντε ταινιών μικρού μήκους που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο του εργαστηρίου είχαν κοινωνικό πρόσημο και οι έννοιες της ενσυναίσθησης, του σεβασμού, της αποδοχής, της ειρήνης και της δικαιοσύνης κυριαρχούν σε αυτές. «Η κοινωνική ευαισθητοποίηση είναι στις ρίζες του εργαστηρίου», αναφέρει η Μαρία Λεωνίδα. «Αναζητήσαμε και το θετικό αποτύπωμα στην αφήγηση των ιστοριών. Καταγράφεται ένα πρόβλημα, αλλά θέλαμε να διερευνήσουν οι συμμετέχοντες και ποια είναι η θέση τους απέναντι σε αυτό, ποια είναι η αντιπρόταση που μπορεί να δώσει διέξοδο, οπότε αυτό προσπαθήσαμε να τους το εμφυσήσουμε θέτοντας διάφορα ερωτήματα», τονίζει η Μαρία Πεσλή.
Αφιερωμένη στους άστεγους της πόλης αλλά με τη μορφή ποιητικού δοκιμίου, η ταινία «People #404» παρακολουθεί τις ζωές ανθρώπων που αν και συναντάμε καθημερινά στην πόλη, στην πραγματικότητα δεν τους βλέπουμε. Μια ομάδα συμμετεχόντων έθεσε στο επίκεντρο της ταινίας «Δικαιοσύνη» τη συνέντευξη με τον πατέρα του Νίκου Σαμπάνη που έπεσε νεκρός από σφαίρες έπειτα από καταδίωξη της αστυνομίας. Βασισμένη σε πραγματική ιστορία μιας υπαλλήλου με αναπηρία σε τηλεφωνικό κέντρο, η ταινία «Be kind» επιχειρεί να ευαισθητοποιήσει τους θεατές ώστε να είναι πιο ευγενικοί, ακόμα και σε μια απλή τηλεφωνική συνομιλία. Τέλος, στην ταινία «Η πόλη των προσώπων» οι δημιουργοί ζήτησαν από κατοίκους του κέντρου της Αθήνας να απαντήσουν στο ερώτημα «Τι σημαίνει η πόλη για εσένα». Ο Καρπός ιδρύθηκε πριν από 15 χρόνια με στόχο την οργάνωση δράσεων μη τυπικής εκπαίδευσης με κοινωνικό προσανατολισμό και με βασικά εργαλεία του την εικόνα και τον ήχο, τον κινηματογράφο, τη φωτογραφία, τα ψηφιακά μέσα και την αφήγηση.
Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ